Ülkemizde kadın istihdamı dünya ortalamasının altında olsa da milyonlarca kadın işçi, memur, esnaf olarak çalışma hayatında yer alıyor. Çocuk sahibi olup çalışan kadınlara yönelik İş Kanunu ve sosyal güvenlik mevzuatında çeşitli haklar bulunuyor. Habertürk’ten Ahmet Kıvanç, çalışan annelerin haklarına ilişkin rehber hazırladı

Dün anneler günüydü. Hem çalışıp hem çocuklarını büyütmeye çalışan annelerimizi saygıyla selamlıyorum. Türkiye’de kadınların işgücüne katılma oranı yüzde 31.6, istihdam oranı ise yüzde 26.7 seviyesinde bulunuyor. Ülkemizde çalışma çağındaki yaklaşık 32 milyon kadından 8.5 milyonu işçi, memur veya esnaf olarak iş hayatında yer alıyor.

Anneler günü vesilesiyle çalışan annelerin doğumdan emekliliğe kadar haklarını tek bir metinde topladık.

16 HAFTA DOĞUM İZNİ

Doğum yapan işçi ve memurlara doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere 16 hafta analık izni verilir. Esnaf (4/b) statüsündeki kadınlar da aynı dönemde istirahat raporu alırlar. Çoğul gebelik halinde doğum öncesi süreye 2 hafta eklenir.

Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü halinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler hem işçide hem de memurda babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen işçi ve memurlar da 8 hafta analık izninden yararlanır.

ANALIK İZNİNDE RAPOR PARASI

4/a (SSK) ve 4/b (BAĞ-KUR) statüsünde çalışan anneler 16 haftalık doğum izninde Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan iş göremezlik ödeneği alır. Ödeneğin tutarı, rapor kullanmaya başlamadan önceki son 12 aylık dönemde prime esas kazancın 3’te 2’si oranındadır.

BEBEKLİ ANNELERE SÜT İZNİ

4/a statüsünde çalışan anneler bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde 1.5 saat süt izni kullanırlar. Memur anneler ise ilk altı ay günde 3 saat, ikinci altı ay ise günde 1.5 saat süt izni kullanabilirler.

6 AYA KADAR YARIM ÇALIŞMA HAKKI

Doğum yapan kadın işçi ve memurlar ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçi/memurlara istekleri hâlinde birinci doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay, sonraki doğumlarda ise 6 ay süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar çalışma hakkı tanınıyor. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün ekleniyor. Çocuğun engelli doğması hâlinde ise bir yıl süreyle yarım gün çalışma hakkı tanınıyor.

İşveren, yarım gün ücretsiz çalışma hakkının kullanıldığı dönemde yarım ücret öder. İşsizlik Fonu’ndan da brüt asgari ücretin yarısı tutarında ödeme yapılır. 2021 yılı için İşsizlik Fonu’ndan ödenen tutar aylık 1.789 liradır. Yarı zamanlı çalışma döneminde yarım maaş hakkından yararlanabilmek için, işçi adına son 3 yılda en az 600 gün prim bildirilmesi gerekiyor. Bu haktan yararlanabilmek için analık hali izninin bitiminden itibaren 30 gün içinde İŞKUR’a yazılı başvuruda bulunmalı.

Kadın memurlar ise yarım gün çalıştıkları süre boyunca tam maaş almaya devam eder. Bu dönemde sadece, doğrudan çalışmaya bağlı olarak yapılan ödemelerden yararlanamazlar.

MEMURA 24 AY, İŞÇİYE 6 AY ÜCRETSİZ İZİN

Doğum yapan memur, talep ederse 16 haftalık analık izninin veya 6 aya kadar olan yarım gün çalışma döneminin bitiminden itibaren 24 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.

Kadın işçiler ise sadece 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilirler ve ücretsiz izin süresi 16 haftalık analık izni süresinin bitiminden itibaren başlar.

İŞÇİ ANNELERİN YARIM ZAMANLI ÇALIŞMA HAKKI

2016 yılında çıkartılan kanunla işçi ve memurlara doğum sonrası 2 ile 6 ay arasında değişen yarım gün çalışma hakkının ardından, çocukları ilköğretime başlayıncaya kadar yarım zamanlı çalışma hakkı getirildi. Bu hakkın kullanılabilmesi için işçi ve memurlar için ayrı ayrı yönetmelik çıkartılması gerekiyor.

İşçiler ile ilgili yönetmelik yayımlandı ve işçiler bu haklarını kullanmaya başladılar. Ancak, aradan geçen beş yıllık süreye rağmen memurlarla ilgili yönetmelik henüz yayımlanmadığı için memur anneler bu haklarını kullanmaya başlayamadılar.

Bu şekilde kısmi süreli çalışma hakkından yararlanabilmek için eşlerinin her ikisinin de çalışıyor olması gerekiyor. İşveren, işçinin kısmi süreli çalışma talebini bir ay içinde karşılamak zorunda. Bir ay içinde yazılı olarak talebi karşıladığını bildirmezse, işçi, dilekçede belirttiği tarihten itibaren kısmi zamanlı çalışmaya başlayabilir. Bu durumda işveren işçiyi işten atarsa, ihbar ve kıdem tazminatını ödemek zorunda kalır.

YARIM ÇALIŞMA GÜNLERİ İÇİN BORÇLANMA HAKKI

Çocuk ilköğretime başlayıncaya kadar yarım zamanlı çalışan işçi ve memurların bu dönemdeki fiili hizmet süreleri ile prim ödeme gün sayıları yarım olarak hesaplanacak. Beş yıl yarım zamanlı çalışan kişi, 2.5 yıl çalışmış gibi kabul edilecek. Ancak, dileyen işçi ve memur eksik günlerin primini, borçlanma suretiyle kendileri tamamlayabilecek.

HER BİR ÇOCUK İÇİN İKİ YILA KADAR DOĞUM BORÇLANMASI

İşçi, memur, esnaf statüsündeki kadınlar, doğumdan sonra boşta geçen sürelerinin 2 yıla kadar olan kısmı için borçlanma yapabiliyor. Borçlanma hakkı, 3 çocuğa kadar kullanılabiliyor. Üç çocuğu bulunan anne, boşta geçen sürelerinin toplam 6 yıla kadar olan kısmı için borçlanma yapabilir. Doğum borçlanması hakkından yararlanabilmek için, doğumdan önce işçi, memur veya esnaf statüsünde sigortalı olmak gerekiyor. Ancak, staj sigortası yaptırdığı tarih ile normal sigortalı çalışmaya başladığı tarih arasında doğum yapan işçi, memur veya esnaf kadınlar da doğum borçlanması yapabilirler. Sigorta başlangıç tarihleri borçlanma yaptıkları gün kadar geriye çekilir. Özellikle 2000 öncesi staj sigortası ile normal çalışma arasındaki dönemde doğum yapmış kadınlar, doğum borçlanması yaptıklarında emeklilik yaşını öne çekme imkânına sahip bulunuyorlar.

ENGELLİ ÇOCUK ANNELERİNE ERKEN EMEKLİLİK

Başkasının bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunan annelerin erken emeklilik hakkı bulunuyor. Engelli çocuğuna bakarken bir yandan da sigortalı olarak çalışmaya devam eden veya isteğe bağlı sigorta primi ödeyen annelerin prim süresine, bu şekilde geçen günlerin dörtte biri oranında ilave yapılıyor. Bu süre ayrıca emeklilik yaş haddinden indiriliyor. Bu haktan işçi, memur, esnaf statüsündeki kadınlar ile isteğe bağlı sigorta primi ödeyen kadınlar yararlanabiliyor.

Örneğin, emeklilik başvurusu yaptığı tarihte toplam 6500 prim günü bulunan bir kadının, engelli çocuğuna baktığı dönemdeki hizmet süresi 1500 gün ise bu annenin 6500 olan prim gün sayısına, 375 gün ilave edilir. Emekli aylığı 6500 gün üzerinden değil 6875 gün üzerinden bağlanır. Ayrıca, emeklilik yaş haddinden 375 gün (1 yıl 15 gün) indirim yapılır.