Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, ilk olarak ilköğretim ders müfredatına giren “Serbest Etkinlikler” dersinin, nasıl uygulanacağını belirleyen bir yazı yayımladı. 2010-2011 Öğretim yılında uygulanmak üzere, 03/09/2010 tarih ve 6181 sayılı “Serbest Etkinlikler” konulu yazı, serbest etkinlik ders saatlerindeki uygulamaların nasıl olacağını açıklıyor.
Yazıyla, ilköğretim kurumlarındaki öğrencilerin zorunlu ders saatinin azaltılarak ders yükünü hafifletmek, öğrencilere okulu daha çok sevdirmek, istek ve yetenekleri doğrultusunda etkinlikler yapmalarına ve ders seçmelerine imkân vermek amacıyla gelişmiş ülkelerdeki uygulamalar, akademik çevreler ve alandan gelen bildirimler de dikkate alınarak “İlköğretim Kurumları Haftalık Ders Çizelgesi”nin yeniden düzenlenerek; ilköğretim okullarının haftalık zorunlu ders saati toplamı 1, 2 ve 3.sınıflarda 25; 4 ve 5. sınıflarda 26 ders saati olarak belirlenmiş, buna ilaveten 1, 2 ve 3. sınıflarda 5, 4 ve 5. sınıflarda da 4 ders saatinde serbest etkinlik uygulamalarının yapılmasına karar verildiği belirtilmiş.
Bakanlık yazısında, Serbest etkinliklerin amacı; “öğretici ve eğlendirici uygulamalar yoluyla öğrencilerin okulu daha çok sevmelerini, bir aile ortamı gibi benimsemelerini, okulda kendilerini rahat ifade edebilmelerini, güvende hissetmelerini, daha mutlu olmalarını sağlamak, diğer öğrencilerle etkileşimlerini artırarak sosyalleşmelerine yardımcı olmak; zihinsel, fiziksel, sosyal ve kültürel gelişimlerine katkı sağlamaktır. Serbest etkinlik saatinde uygulanacak etkinlikler yoluyla öğretmenler öğrencilerinin yeteneklerini ortaya çıkarabilecek ortamlar düzenlerken öğrenciler kendilerini tanıma imkânı elde edeceklerdir.” şeklinde belirlenmiş; Serbest etkinlik saatlerinde öncelikle öğrencilerin eğlenerek öğrenmelerine, yaratıcı zekâlarını ve hayal güçlerini; yardımlaşma, dayanışma, iş birliği, dürüstlük, empati kurma, öz güven, liderlik vb. özelliklerini geliştirmelerine, sosyal çevrelerini, yaşadıkları ortamı, millî, manevi ve evrensel değerleri tanımalarına, yaşadıkları sorunlara çözümler üretebilmelerine, toplumla uyumlu ve topluma katkısı olan bireyler olarak yetişmelerine imkân sağlayacak nitelikte uygulamalara yer verilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur.
Bu çerçevede, serbest etkinlik saatlerinde öğrencilerin yaşları ve kavrama düzeyleri dikkate alınarak kişilik gelişimine yönelik; kitap okuma, drama, film izleme, yarışma, oyun, gezi ve gözlem, spor, sanat etkinlikleri vb. yapılması; öğrencilerin farklı ortamlarda bulunmaları sağlanarak sosyal yaşam becerilerinin geliştirilmesi, öğrencilerle birlikte çarşı, pazar gibi alışveriş ortamlarına giderek bütçe oluşturma, kaliteli ve uygun fiyatlı ürünü seçilmesi, çevrenin imkânları ölçüsünde sebze meyve yetiştirme, balık tutma vb. faaliyetler, yaşanılan çevreyi düzenleme, bölgenin gelir kaynağı olan meslekleri tanıma, trafik ve ev kazalarından korunma gibi etkinliklerin yaptırılması, anne babalar sınıflara davet edilerek meslekleri ve çalışmaları hakkında öğrencilerin bilgilendirilmesi, kurum ve kuruluşlara ziyaretler düzenlenmesi gibi faaliyetler yaptırılması önerilmiştir.
Yine, öğrencilerin ihtiyaçları doğrultusunda özel yeteneklerini geliştirmeye yönelik etkinlikler düzenlenmesi, sınıfça okuma ve buna yönelik canlandırma, anlatılan olayı resimleme vb. etkinlikler yapılması, müzik, resim ve sporla ilgili faaliyetler yapılabileceği; öğrencilerin yabancı dildeki ses ve kelimelere aşinalığını artırmak amacıyla sınıf seviyesinde şarkı söyleme, oyun oynama, drama vb. etkinlikler yapılması, ayrıca öğrencilerin zihinsel becerilerini geliştirmeye yönelik satranç turnuvaları, yarışmalar, bulmacalar, oyunlar, şenlikler, şiir, müzik dinletileri vb. düzenlenebileceği görüşlerine yer verilmiştir.
Yazıda, “Serbest Etkinlik” dersi ile ilgili amaç ve uygulama önerileri bu kadar detaylandırıldıktan sonra, yapılmaması gereken uygulamalar da şöyle belirlenmiştir;
Serbest Etkinlik saatinde, deneme sınavları, sınavlara hazırlık ve telafi eğitimi kesinlikle yapılmayacaktır. Beden eğitimi, müzik ve görsel sanatlar derslerinin olduğu günlerde serbest etkinlik uygulamalarının yapılmamasına özen gösterilmelidir. Serbest etkinlik saatinin içeriği ve işlenişi konusunda aileler de bilgilendirilerek gerekli iş birliği sağlanmalıdır.
2012-2013 Öğretim Yılında, İlkokullar ve Ortaokullar Haftalık Ders Çizelgesi yeniden belirlenirken, Serbest Etkinlikler dersinin, haftalık ders saati sayısı da değişti. Bu değişikliğe göre, 1.2. ve 3.sınıflarda 5 saat; 4.5. sınıflarda 4 saat olan serbest etkinlikler, 1.sınıfta 4, 2. ve 3.sınıflarda 2 saat olarak belirlenmiş, 1,2 ve 3.sınıflarda azaltılan ders, 4 ve 5.sınıflarda uygulamadan kaldırılmıştır.
Serbest etkinlikler dersinin bugüne kadar süregelen uygulanmasına bakacak olursak; elimizde bilimsel bir araştırma sonucu olmamasına rağmen, Tün Eğitim Müfettişleri Derneğinin (TEM-DER), “4+4+4’ün 7 Aylık Uygulanmasında Karşılaşılan Problemler ve Çözüm Yolları” başlıklı raporunun 3.maddesinde, Serbest Etkinlikler dersinin uygulanması ile ilgili olarak; “İlkokullardaki ‘Serbest Etkinlikler’ derslerinin amacı doğrultusunda uygulanmadığı ortaya çıkmıştır. Bu ders öncelikle mihver derslerin programının yetiştirilmesi için veya öğrenciler boş bırakılarak zaman israfına sebep olmaktadır.” tespiti yapılmıştır. Bu tespit MEB’in, Serbest Etkinlikler dersinde yapılmaması gereken uygulamalar adı altında sıraladığı yasakların, öğretmenler tarafından dikkate alınmadığı ve bu dersi amacına uygun olarak işlemedikleri gerçeğini gözler önüne sermiştir. TEM-DER, çözüm önerisi olarak da;
“Bu sorun kapsamlı, ayrıntılı ve alternatifli materyal ve etkinliklerin öğretmenlere sunulmasıyla çözülebilir. Serbest Etkinlikler Dersinin farklı amaçlar için kullanılabilmesinin önüne geçilmelidir.” önerisinde bulunarak, izlenecek yol haritasını çizmiştir.
Zaten Bakanlığın, Serbest Etkinlikler ders saatlerini azaltmasının altında yatan gerçek nedenin, bu dersin uygulanmasından yeterince verimin alınamamasının olduğunun ortaya çıkmasıdır.
Yine, büyük umutlarla öğrencilere ve velilere seçenek sunma esprisiyle, “zorunlu” olmaktan çıkarılan “Serbest Etkinlikler” dersi, uygulandığı 3 öğretim yılı boyunca, hep zorunlu olarak algılanmış ve bu şekilde uygulanmıştır. Bu dersin seçmeli olduğu konusunda, ne idareciler ve öğretmenler gerçekten bilgi sahibi olmuş, ne de veliler bu konuda bilgilendirilmiştir.
Uygulandığı 3 yıl gibi bir sürede, çıkarılış amacına ulaşmayan, amacı doğrultusunda işlenemeyen ve zaten çoğunluğu ikili eğitim yapan ilkokullarda, serbest etkinlikler dersinin uygulamadan kaldırılması, haftalık 30 ders saati altında ezilen öğretmen ve öğrencilerin bu anlamsız eziyetten kurtarılması ve haftalık ders saati sayısının, 5-9 yaş grubu çocuklara daha uygun olan haftalık 25 ders saatine çekilmesi, öğrencilere ders açısından hiçbir eksiklik yaşatmayacaktır.
Zaten, 2012-2013 Öğretim yılında yürürlüğe giren ilköğretim haftalık ders çizelgesiyle, ilkokullarda “Oyun ve Fiziki Etkinlikler Dersi” uygulanmaya başlanmıştır. Benzer içerikte iki dersin olması, şeklen olduğu kadar, içerik olarak da öğretmenlerin işini zorlaştıracaktır. Yapılması gereken ya öğretmenlere bir dosya halinde bu ders ile ilgili materyallerin sunulması, ya da bu dersin uygulamadan kaldırılmasıdır.