2019-2020 öğretim yılı 9 Eylül’de başlıyor. Eğitim harcamaları birçok aileyi zorlayacağa benziyor. Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi, öğrencinin eğitim maliyetine ilişkin bir araştırma yaptı.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Hanehalkı Araştırması ve çeşitli verilerin kullanılarak eğitim süreci içerisindeki bir öğrencinin okula başlangıç ve eğitim masraflarının hesaplandığı araştırmada, okullara kayıt ücreti (okul aile birliğine bağış), forma ya da kıyafet, ayakkabı, çanta, beslenme çantası, suluk, kırtasiye malzemeleri, spor ayakkabısı ve spor malzemeleri ücretleri kullanılmıştır. Yapılan eğitim harcamalarının hesaplanması sürecinde öğrencilerin okula başlangıç masraflarının yanı sıra velilerin, eğitim kademesi içerisinde okul öncesi eğitimden ortaöğretimin sonuna değin geçen sürede yaptığı kırtasiye, öğretim materyali, okula yapılan düzenli bağışlar, gezi ve etkinlikler, ulaşım ve beslenme/yemek giderleri gibi kalemler hesaplamalar içerinde kullanılmış; spor, beslenme, kıyafet ve kırtasiye gibi malzemeler için yapılan harcama miktarı, bu ürünlerin TÜİK madde sepetindeki fiyatları ile pazardaki fiyatlarının ortalaması alınarak elde edilmiştir. Buna ilaveten ortalama servis ücretleri hesaplanırken Ankara, İstanbul ve İzmir için açıklanan okul servis ücretleri ortalaması ile toplu taşıma ücretlerinin ortalaması dikkate alınmıştır.
İlkokula başlangıç masrafı 1.190 TL
Eğitim düzeylerine göre öğrencinin başlangıç masraflarına bakıldığı zaman; okul öncesi eğitime yeni kayıt yaptıran bir öğrencinin ortalama okula başlangıç masrafı 785 TL, ilkokul düzeyinde okula başlayan bir öğrenci için ortalama masrafı 1.190 TL, ortaokul düzeyinde eğitime başlayan bir öğrenci için 1.235 TL ve ortaöğretim düzeyinde ise bir öğrencinin ortalama eğitim masrafı 1.245 TL şeklinde hesaplanmıştır.
Öğrencinin velisine maliyeti
Okul öncesi eğitimden başlayarak ilköğretimin sonuna kadar geçen sürede bir öğrencinin ihtiyaçları için yapılan ortalama eğitim harcaması 26 bin 710 TL’dir. Bu süre zarfında yapılan harcamalar aylık olarak hesaplandığında veliye ortalama 247 TL olarak yansımaktadır. Öğrenci ortaöğretime başladıktan sonra eğitimi boyunca ortalama 12 bin 430 TL, ayda ise ortalama 259 TL harcanmaktadır. Kantin ve yemekhaneye ayrılan para ile birlikte bu harcama okul öncesi ve ilköğretimde aylık ortalama 440 TL, ortaöğretimde ise ortalama 509 TL’ye çıkmaktadır. Eğitim masrafları içerisine ulaşım ihtiyaçlarının karşılanması için ödenen servis ücretleri de dâhil edildiğinde, okul öncesi ve ilköğretimde ortalama maliyet 440 TL’den 704 TL’ye, ortaöğretimde ise 509 TL’den 763 TL’ye çıkmaktadır.
Öğrencinin velisine eğitim maliyeti aylık ortalama 251 TL
Eğitim süreci içerisine dâhil olan bir öğrenci için okul öncesi eğitim, ilköğretim ve ortaöğretimin sonuna kadar yapılan masraflar velisine eğitim maliyeti olarak aylık ortalama 251 TL olarak yansımaktadır.
2018-2019 öğretim yılında öğrencinin veliye eğitim maliyeti 218 TL iken, 2019-2020 yılında 15,1 oranında yaşanan bir artışla birlikte ortalama 251 TL olacağı tahmin edilmektedir. Servis ücreti, kantin ve yemekhane gibi ücretlerin de eklenmesiyle birlikte velilerin eğitim maliyetinde artış yaşanmaktadır.
Şekil 1. Öğretim yılına göre öğrencinin veliye aylık ortalama eğitim maliyeti ve devletin memura çocuk yardımında yaşanan değişim (2010-2019, TL)
Not: Devletin memura çocuk yardımında 72 aydan büyük çocuklar için verilen ücret alınmıştır.
Şekil 1’de öğrencinin veliye eğitim maliyetine yıllar bazında bakıldığında ise sürekli artış eğiliminde olan devletin memura çocuk yardımının oldukça az bir miktarda arttığı görülmektedir. Devletin memura aylık olarak yaptığı çocuk yardımında, 72 aydan büyük çocuklar için 2019 yılından bir önceki yıla göre yüzde 17,4’lük bir artış yaşanmış ve 35 TL olmuştur. Öğrencinin veliye aylık ortalama eğitim maliyeti ise 2019-2020 öğretim yılında 251 TL’dir.
Şekil 2. Öğretim yılına göre öğrencinin veliye eğitim maliyetindeki artış ve enflasyonda yaşanan değişim (2010-2019, %)
Kaynak: (TÜİK, 2019).
Not: Hesaplamalarda, bir önceki yılın Ağustos ayına göre enflasyon oranları dikkate alınmıştır.
Şekil 2’de 2016-2017 öğretim yılının başına kadar öğrencinin veliye aylık ortalama eğitim maliyetindeki oransal artışın enflasyon oranından hep yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca, öğrencinin veliye aylık ortalama eğitim maliyetindeki artış oranında gerçekleşen değişime bakıldığında ise son iki yıl hariç sürekli azalmanın olduğu görülmektedir. Bu durumun temel sebepleri arasında, masraf kalemlerindeki ürünlerin hemen hemen her yerde bulunması, üretimlerinin çok fazla olması ve ürünlerin ücretlerinde çok fazla artış yaşanmaması gösterilmektedir. Son iki yılda ise öğrencinin veliye maliyetindeki artış oranı, enflasyondaki artışa paralel olarak sürekli artmıştır. Bunun temel nedenleri arasında ise son yıllarda dolardaki ani yükselmelerle birlikte üretim için ithal edilen ham maddelerin artması dolayısıyla fiyat artışlarının üretimlere yansımasından kaynaklandığı gösterilmektedir.
Toplam eğitim harcamalarının yüzde 19’u hanehalkı tarafından yapılmaktadır
Türkiye’de 2017 yılında, kamu ve özel dâhil, eğitim harcamalarında önceki yıla göre yüzde 9,8’lik bir artış yaşanmış ve 176 milyar 452 milyon TL’ye çıkmıştır. Eğitim harcamalarının yükseköğretim düzeyi dâhil olmak üzere yüzde 19’u hanehalkları tarafından gerçekleştirilmiştir. Hanehalkı harcamaları; örgün eğitime yönelik doğrudan yapılan harcamalarla birlikte örgün eğitimle bağlantılı olduğu belirlenen ulaşım, kırtasiye, giyim vb. giderlerini de içerisine almaktadır (TÜİK, 2018).
Kademelere göre hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarında yaşanan değişim Şekil 3’te gösterilmiştir. Şekle bakıldığında hanehalklarının en çok eğitim harcamasını ortaöğretim kademesinde yaptığı görülmektedir. Eğitim kademesi yükseldikçe hanehalklarının ortaöğretime yaptığı eğitim harcamasının 11 milyar 269 milyon TL, ortaokula 7 milyar 531 milyon TL, ilkokula 5 milyar 631 milyon TL ve okul öncesine 2 milyar 73 milyon TL olduğu görülmektedir.
Şekil 3. Kademelere göre hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarında yaşanan değişim (2011-2017, milyon TL)
Kaynak: TÜİK Eğitim Harcamaları İstatistikleri (2017).
Kademelere göre Türkiye’deki eğitim harcamaları içinde hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarının payında yaşanan değişimler Şekil 4’te gösterilmiştir. Şekle bakıldığı zaman okul öncesi haricinde eğitim kademesi yükseldikçe Türkiye’deki eğitim kademesine göre toplam eğitim harcamalarının içerisinde hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarının payının da artığı görülmektedir.
Şekil 4. Kademelere göre Türkiye’deki eğitim harcamaları içinde hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarının payında yaşanan değişim (2011-2017, %)
Kaynak: TÜİK Eğitim Harcamaları İstatistikleri (2016).
2017 yılına bakıldığı zaman Türkiye’deki eğitim harcamaları içinde okul öncesi için yapılan eğitim harcamalarının yüzde 20’si hanehalkları tarafından gerçekleşmiştir. İlkokul düzeyinde yapılan eğitim harcamalarının yüzde 19’u, ortaokul düzeyinde yapılan eğitim harcamalarının yüzde 23’ü ve ortaöğretim düzeyinde yapılan eğitim harcamalarının yüzde 22’si hanehalkları tarafından gerçekleşmiştir.
Okula giden her çocuk için en az 251 TL yardım yapılmalıdır
Eğitim, devlet tarafından ücretsiz bir şekilde halka sunulmaktadır. Öğrencinin eğitim maliyeti her geçen yıl artarken, süreç içerisinde ek masraflarla velinin yükü daha fazla ağırlaştırılmamalıdır. Sosyal devlet olmanın gereği olarak, çocuğu okula giden, okul öncesi dâhil, memurlara çocuk yardımı en az 251 TL’ye çıkarılmalıdır. Alt gelir grubundaki ailelere de ilköğretime giden her bir çocuk için en az 251 TL yardım yapılmalıdır.
Millî Eğitim Bakanlığı, okul içerisinde gerçekleştirilen harcamaların önüne geçmek için okullara belli bir bütçe ayırarak, öğrencilerden sınıf donanımları, kaynak kitaplar, araç gereç gibi ihtiyaçlar için para alınmasının önüne geçmelidir. Hâlihazırda öğrencilerin eğitim hayatlarındaki giderleri velilere oldukça büyük yük olmaktadır. Aidat, sınıf donanımları, kaynak kitaplar, araç gereç gibi harcamaların da velilerden alınması bu yükü daha da artırmaktadır.
Eğitim, toplumlar için oldukça önemlidir. Eğitim hayatının devamı için ailelerin maddi anlamda karşılaştıkları zorlukların devlet tarafından hafifletilmesi elzemdir. Unutulmamalıdır ki en büyük yatırım, eğitime, çocuklarımıza yapılan yatırımdır.