Kapsayıcı Eğitim
Hep söyleriz; eğitimde bireysel farklılıkların gözetilmesi gerektiği, herkesin parmak izi farklılıkları kadar, öğrenme yöntemlerinin birbirinden farklılık gösterdiği, her bireyin meraklarının, ilgi ve yeteneklerinin farklı olduğu, eğitim yöntemlerinin bu farklılıklar üzerine inşa edilmesi gerektiği düşüncesi bu gün farklı bir ad ve hizmet içi eğitim kursu adı altında karşımıza çıkmış bulunuyor. "Kapsayıcı Eğitim" Konunun öneminden dolayı, köşeme alıp irdelemek, duyurmak ve farkındalık yaratmak istedim.
Kapsayıcı eğitim konusunda Türkiye genelinde okul yöneticilerine ve öğretmenlere eğitimler verilmeye başlandı. UNICEF'in öncülüğünde gerçekleşen bu faaliyet, Ankara'da da gerçekleştiriliyor. Yine, okul yöneticisi arkadaşlarımızın "Eğiticilerin eğitimi" kapsamında yetiştirerek, bu eğitimleri diğer eğitim yöneticilerine ve öğretmenlere veriliyor olması ayrıca önemli. Kursun katılımcılarıyla aynı görevi yapan, aynı dili konuşan insanların bu eğitimlerde eğitimci olarak görev almış olması da ayrıca isabetli bir karar olmuş. Bu anlamda kurs sürecinde 4 gün eğitim boyunca birlikte olduğumuz, etkinliklerle birlikte kapsayıcı eğitim konusunu enine boyuna irdelediğimiz, katkı sunduğumuz, eğitimci ve katılımcıların karşılıklı olarak konuyu detaylandırıp, uygulama yoluyla öğrendiğimiz bu faaliyetlere eğitim görevlisi olarak katılan Eğitim Yöneticisi Yusuf İPEKLİ arkadaşıma kapsayıcı eğitimin yaygınlaşması adına almış olduğu görevden dolayı ayrıca teşekkür ederim.
Kapsayıcı Eğitim Nedir?
Bu soruya yine bu günkü etkinlikten ve çeşitli kaynaklardan cevap vermeye çalışayım. "Kapsayıcı eğitim geçmişte özellikle çeşitli engelleri bulunan öğrencilerin engeli bulunmayan öğrencilerle birlikte eğitim görmesi şeklinde algılanmakta iken, günümüzde kapsayıcı eğitim, esasına sadece özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklara yönelik bir girişim olmayıp yoksul, farklı etnik ve kültürel geçmişe sahip, kırsal bölgelerde yaşayan çocuklar ile kız çocukları gibi eşit ve nitelikli eğitim alma konusunda sorun yaşayan diğer gruplara da odaklanmayı ifade etmektedir (UNESCO,2001). Bu anlamda kapsayıcı eğitim; çeşitliliğe değer vererek cinsiye, etnik yapı, sosyal sınıf, sağlık, sosyal katılım ve başarı gibi nedenlerle kimsenin eğitim süreçlerinden dışlanmaması ve herkesin sistem tarafından kucaklanmasıdır. (UNESCO2009, Ouane, 2008).
Kapsayıcı eğitim anlayışında sosyal adalet ve eşitlik kavramları ön plana çıkar ve farklılıkların saygı, değer ve kabul görmesi gerektiği vurgulanır (Corbett, 2001; Farrell, 2001; Wah, 2010). Benzer biçimde UNICEF kapsayıcı eğitimi, öğrenmenin gerçekleşebilmesi için özel desteğe ihtiyaç duyan tüm öğrencileri tüm öğrencileri de içerecek bir sistem olarak tanımlamaktadır (UNICEF, 2003). Bu açıdan kapsayıcı eğitim "her öğrenci eşit derecede önemlidir." (UNESCO, 2017, s.12) anlayışı çerçevesinde, okulları tüm öğrencilere hizmet verebilecek bir hale getirebilme gayretidir denilebilir." (UNESCO, 1994)"
Kapsayıcı eğitim, başka bir kaynakta (ERG Türkiye'de Kapsayıcı Eğitimi Yaygınlaştırmak İçin Politika Önerileri) şu şekilde tanımlanmaktadır;
“Kapsayıcı eğitim, tüm öğrenenlerin, kültürlerin ve toplulukların farklı gereksinimlerine, öğrenmeye katılımı artırarak ve eğitim sisteminin içindeki ayrımcılığı azaltarak yanıt verme sürecidir. Bu süreç, öğrenme çağındaki tüm çocukları içeren ortak vizyonu ve tüm çocukları eğitmenin devletlerin sorumluluğu olduğu inancıyla içerik, yaklaşım, yapı ve stratejiler konusunda yapılması önemli olan değişiklikleri kapsar”.
"Kapsayıcı eğitim, eğitim kurumlarının ve süreçlerinin cinsiyet, etnik köken, dil, din, yerleşim yeri, sağlık durumu, sosyoekonomik durum vb. özelliklerinden ya da koşullarından bağımsız olarak tüm çocukların gereksinimlerine yanıt verecek biçimde yeniden düzenlenmesini öngören bir süreçtir."
"Kapsayıcı eğitim, eğitim sisteminin tüm çocukları, gençleri ve yetişkinleri içermesi için benimsenmesi gereken genel bir ilke, çocuk haklarının gereği ve toplumsal kalkınmanın önemli bir önkoşuludur."
Kapsayıcı Eğitim Kursunda Hangi Konular Ele Alınmaktadır?
Kapsayıcı eğitimin ekonomik, sosyo-kültürel ve hukuki temelleri
Kapsayıcı eğitimin bileşenleri (okul, politika yapıcılar, aile ve çevre, öğretmen ve idareciler) uygulamalı bir şekilde kapsayıcı eğitime engel teşkil eden sınıf içi ve dışı öğretmen ve idareci davranışları mevcut eksikliklerin giderilmesine yönelik stratejiler,
Eğitmenlerin kapsayıcı eğitime yönelik kendi değerleri ve kapsayıcı kendi değerleri ve kapsayıcı için gerekli değer ve tutumlar,
Etkinliklerle kapsayıcı öğrenme ortamlarını oluşturan bileşenler, kapsayıcı öğrenme ortamlarının fiziksel özellikleri,
Öğrencilerin duygu ve düşüncelerini öğrenebilecekleri tanılama amaçlı değerlendirme atölye çalışmaları,
Öğrencilerin psiko-sosyal ihtiyaçları, öğrenme ortamını psiko-sosyal açıdan kapsayıcı hale getirmek için öğretmenin üstleneceği sorumluluklar,
Etkinlikler yoluyla farklılaştırılmış öğretimin gerekçeleri, farklılaştırılmış öğretim kavramları,
Farklılaştırılmış ders uygulaması örnekleri, atölye çalışmaları,
Demokratik öğrenme ortamı oluşturmaya yönelik uygulama örnekleri, kapsayıcı sınıf kültürünün temel özellikleri,
Kapsayıcı olmayan personel davranışları ve bu davranışlarla başa çıkabilme stratejileri,
Kapsayıcı öğrenme için farklılıklara değer veren sınıf ortamlarının özellikleri,
Etkinliklerle güvenli okulların sahip olması gereken özellikler,
Eğitim sürecindeki iç ve dış paydaşların (okul, aile, toplum vb) öğrencinin eğitim ve öğretimi için önemi, aileleri eğitim faaliyetlerine dahil etme uygulamaları ve kapsayıcı eğitim öğretmen eğitimi modüllerinin tanıtımı gibi başlıklar kapsayıcı eğitim kursu konuları arasında yer almaktadır.
Yöntem
Öğreticinin aktif, katılımcının ise pasif konumda olduğu hizmet içi eğitim yöntemlerinden hep yakınmışızdır. Ezberci eğitimin hizmet içi eğitimlere yansımış halidir ve verimsizdir. Başladığımız gibi bitirir, eğitimlere geldiğimiz gibi geri döneriz. Oysa hizmet içi eğitimler yöntemiyle de katılımcıya örnek olmalıdır.
Yukarıdaki belirtilen eğitim içeriğindeki konu başlıklarında da görüleceği gibi, kapsayıcı eğitim kursu yöntemi tamamıyla etkinliklere dayalı ve uygulamaya yönelik. Hani hep denildiği gibi yaparak yaşayarak uygulamaya ve ürüne dayalı bir eğitim yöntemi benimsenmiş olduğu görülüyor. Günde en az on etkinlikle, konu kavratılmaya çalışılıyor. Yani bu eğitime katılan kursiyerin, kurs sonunda eli boş dönme olasılığı bulunmuyor.
Kapsayıcı Eğitim Kursundan Kareler;
Bundan Sonra Ne yapmalı?
Türkiye’de özel eğitim kapsamındaki çocukların eğitimi mevzuatta kapsamlı biçimde düzenlenmiştir. Ancak aynı şekilde, cinsiyet, dil, din, etnik köken ve sosyoekonomik durum bakımından kapsayıcı eğitimi destekleyecek kapsamlı bir düzenleme olduğunu söylemek güçtür. Bu gün çeşitli ülkelerden ülkemize çeşitli nedenlerle göç eden ailelerin çocukların varlığı da söz konusuyken mevzuatta çeşitli düzenlemelerin yapılması gereği önümüzde durmaktadır.
Kapsayıcı eğitimin ve uygulamalarının yaygınlaşması için atılması gereken önlemler eğitim politikasının öncelikleri arasında yer almalıdır. Türkiye'deki kapsayıcı eğitimin gelişmesinin önemi sadece yukarıda belirttiğim kesimlerle de sınırlandırılamayacak kadar geniştir. Her öğrencinin biricik olduğundan yola çıkarsak her öğrencinin de bir diğerinden anlamlı farklılıkları olduğunu kabul etmemiz gerekir. Öyleyse her öğrencinin farklılaştırılmış eğitime ihtiyacı bulunmaktadır. Konuyu bireyin ihtiyaçları olarak ele aldığımızda ise konunun öneminin büyüklüğü ile karşılaşırız.
Türkiye’de kapsayıcı eğitimi yaygınlaştırmak için bilgilendirme ve farkındalık artırma çalışmalarına hız vermek gerekmektedir. Öğretim programlarını ve eğitim materyallerini ve öğrenme ortalarını kapsayıcı öğrenme etkinliklerini destekleyecek şekilde düzenlemek ve öğretmenlere yönelik farkındalık eğitimlerini yaygınlaştırmak gerekmektedir. Bütüncül bir yaklaşımla bireysel ve farklılaştırılmış bir bakış açısıyla eğitim sistemini yeniden kurgulamak, bireysel ihtiyaçları göz önüne alarak eğitim program ve yöntemini modellemek gerekmektedir.
Bunun için eğitimle ilişkili tüm kurum ve kuruluşların Milli Eğitim Bakanlığı ve diğer Bakanlıkların işbirliği içinde çalışması gerekmektedir. Bireylerin eğitimini sağlamış mutlu toplumlar oluşturmanın eğitimin temel işlevi olduğu düşüncesiyle Eğitim adına atılacak her adım ve uygulanacak her proje değerlidir. Türkiye kapsayıcı eğitim anlayışının yerleşmesi ve içselleştirilmesi için önemli potansiyeline sahiptir. Eğitimde 2023 Vizyonu da bu eğitim için bir dönüm noktası olabilir.
Hüseyin ÖZKAN
Eğitim Bilimi Uzmanı