“Liderler poşet çay gibidir.” Bu mitin özünde poşet çayı sıcak suya koyarsanız rengi ve tadı çıkar. Liderlerin sıcak suyu kriz anlarıdır. Kriz anlarında lider diğerlerinden ayrılır. Keçileri takip eden uyuz koyunlar, kriz anında kaçar, lider keçi kalır ( Owen, 2018, s. 282). Liderler krizi görmeli ve kriz oluşmadan önlem almalıdır. Bu durum, krizi iyi yönetmekten daha önemli bir durumdur. Liderler, sorunu erkenden görür ve tanımlar. Kontrolü ele alır, iş bölümü yapar. Ne yapılabileceğine odaklaşır ve eyleme geçer. Destek bulma konusunda kararlı davranır. İletişimi başlatır, devam ettirir ve daima olumlu yaklaşır (Owen, 2018, s. 284).
“Zirve tek kişiliktir.” Güç mesafe yaratır (Owen, 2018, s. 291). Liderler her ne kadar kalabalık bir çevrede bulunsa da yalnız kişilerdir. Liderler yükseldikçe yalnız kalırlar. Genellikle tüm günleri, hafta sonları doludur. Bir toplantıdan çıkıp başka bir toplantıya giderler. Okumak, araştırma yapmak için zaman bulamaz hatta kendilerini geliştirme fırsatını yakalayamazlar. Astlarının yönetici özeti dedikleri, kısa bilgilendirmelerden yararlanırlar. Liderin etkisi ile en saçma fikirler bile işleme koyulur. Başarısızlığı alt birimlerdeki kişiler üstlenir. Osmanlı Devleti zamanında padişahlar tebdili kıyafetle halkın içine karışır, halkın ahvalini öğrenirlerdi. Danışmanların ve çevrelerindeki kişilerin getirdiği informasyona göre hareket etmezlerdi. Liderler, şeytanın avukatlığını yapacak, en acımasız bilgileri kendilerine taşıyacak bir ast grubuna ihtiyacı vardır. Böylece daha sağlıklı karar alıp uygulayabilirler. Dalkavuklarla çevrilen liderler, gerçeklerden uzaklaşırlar. Liderlerin tarafsız kalma, daha çok dinleme, ekibine güvenme, etik ilkelere uygun hareket eden ekipler kurma sorumluluğu vardır.
“Zirve zorludur.” Gerçek stresin ne olduğunu öğrenmek istiyorsanız şirketin en tepesine gitmeyin, orta kademelere gidin. Astlar ne yapmaları gerektiğini bildiği ve olayların kontrolünü ellerinde tuttuklarını bildikleri müddetçe performansları artar. Performans düşüklüğüne neden olan durum belirsizlik ve ne yapacağını bilmedikleri durumlarda ortaya çıkar. Bu durumlarda kaygı ve stres düzeyinde de artış görülür. Amerikan başkanı Ronald Reagan’ın liderlik sırrı şu şekilde idi: 1. Neyi başarmak istediğini bilir ve net biçimde ona odaklanırdı. 2. Hangi konularda iyi olduğunu bilir ve enerjisini ona kullanırdı. 3. Yetki devretmekte mükemmeldi (Owen, 2018, ss. 301-304). Liderler rutini değil, marka yaratabilecekleri, fark yaratabilecekleri olaylara odaklanması en doğru yoldur.
“Kontrol liderdedir.” Miti gerçeklerle örtüşmez. Her lider kontrolün kendi inisiyatifi altında olduğunu ifade eder. Oysa hiçbir lider bu konuda tamamen kontrole sahip değildir (Owen, 2018, s. 311). Eski başbakanlardan rahmetli Adnan Menderes: “Hükümet oldum ama iktidar olamadım.” sözünü ifade ettiğinde, kontrolün kendisinde olmadığını da itiraf etmiştir. Bazen siyasi parti liderleri partiye kurar, teşkilatlandırır fakat belirli bir süre sonra, kendisine rağmen taşra teşkilatlarında farklı olaylar olur. Liderlerin net bir misyona ve vizyona sahip olması, gündemi belirlemesi, ekibini yönetmesi gerekir. Liderler eğer gündemi belirleyemezse, başkalarının belirlediği gündemde savrulup dururlar. Bu durum, örgütün kontrolden çıkmasında, farklı bir mecraya sürüklenmesinde etkili rol oynar.
“Liderler birer rol modeldir.” Liderlerin ne yaptıkları çok fazla hatırlanmaz fakat nasıl biri olduğu çok iyi hatırlanır. Giydikleri elbiseler, konuştukları, ifade tarzları, görünüşleri hafızalarda yankılanır durur. Örneğin, Süleyman Demirel’in fötr şapkası, Bülent Ecevit’in kasketi ve mavi gömleği, Tansu Çiller’in fuları, Necmettin Erbakan’ın kadayıf tepsisi, Alpaslan Türkeş’in bozkurt işareti ve kruvaze ceketi yakın tarihimizin siyasi şahsiyetlerinin zihinlerde kalan işaretleridir. Liderler, iyi bir rol model olarak hatırlanmak isterler. Bu amaçla eylemlerinin içeriğini, seçtiği sözcükleri, tarzını iyi oluşturmalı, öğrenmeye açık olmalı, etik ilkelere uygun yaşamalı, örnek davranışlar sergilemelidir. Liderler bu açıdan ruh hallerini iyi yönetmeli, öğrenme merkezli eylemde bulunmalı, ideal davranışlara sahip olmalıdır. Liderler bu bağlamda tutarlı davranışlar sergilemelidir. İsrafı eleştirip örgütsel kaynakları har vurup harman savurursa, rol model olma özelliğini kaybeder.
“Liderler popülerdir.” Liderler genel olarak sevilmek isterler. Başkalarının kendileri hakkında sözlerini kullanan liderler, aslında izleyenleri, benimle böyle konuşun demektedir. Liderler genel olarak sevilmek isterler. Diktatörler, izleyenlerin kendisinden korkmasını ister. Adolf Hitler, Stalin gibi liderler, korku kültürü ile yaşamlarını sürdürmüştür. Sürekli sevilme ihtiyacı, lideri zayıf ve güçsüz hâle düşürür. Liderliğin gerçek değeri saygı ve güvendir. Lider sayıldığı ve güvenildiği sürece daha değerlidir. Sevilen lider başarılı oldukça sevilir, başarısız olursa izleyenlerini kaybeder. Oysa saygı ve güven her durum ve şartta asla değişmeyecek bir durumu, güveni vurgular. Owen (2018, s. 324) sayılmak ve güven duyulan bir lider olmak isteyenlere şu önerilerde bulunmaktadır: 1. İnsanlara kötü haber vermeyin. 2. İnsanların sınırlarını esnetin. 3. İkinci en iyiyi kabul edin. 4. Gündeminizi başkasına uyacak şekilde ayarlayın.
“Liderler en son yer.” Bu mit, Amerikan deniz kuvvetleri için çok fazla anlam ifade eder. Amerikan Deniz Kuvvetleri, yemek için bir araya toplanır. Yemek önce astlara verilir. Astlar doyduktan sonra üstlere yemek verilir. Bu konuda kimse emir vermemesine, yasal bir düzenleme olmamasına rağmen kararlılıkla sürdürülür. Uygulama deniz kuvvetlerinin kendi arasında kültür haline gelen bir uygulamasıdır. Bu uygulamanın kalbinde, Deniz Piyade Teşkilatının liderliğe olan yaklaşımı yatar. Burada yatan ana düşünce, liderliğin asıl bedeli, başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koyabilmektir. Büyük liderler, liderlik etme imtiyazı verildikleri insanlar ile gerçekten ilgilenir ve liderlik imtiyazının gerçek bedelinin kişisel çıkarın feda edilmesi demek olduğunu çok iyi bilir (Sinek, 2014, s. 12)
Sonuç olarak liderlikle ilgili konuşurken dikkatli olmak, gerçekle sloganı birbirine karıştırmamak gerekir. Bazı liderlik yaklaşımı doğrudan popüler kültürün ortaya attığı moda ifadeleri içerir. Bu liderlik ifadelerinin ortak yönü, kriz ve kargaşa anında kurtuluşu vaat eden birilerini sürekli yaratıyor olmasıdır. Sürekli her derde deva liderlik teorileri ve yaklaşımları üretilir. Liderlik mitleri bu bağlamda antik çağlardaki mitlerle aynı amaca hizmet eder: Açıklanamaz olanı açıklamak, rahatlık ve kavrayış vermek, davranışlara rehberlik etmek ve arada bir de eğlendirmektir (Owen, 2018, s. 339). Liderlik mitleri tanımlarla başlar. Drucker: “Lideri, takipçileri olan kişidir.” der. Sahne, sinema, müzik sanatçılarını ve bazı popüler yazarları takip edenler vardır. Bu tanıma göre onlar da lider midir? John Kotter: “Lider bir yön belirler, insanları hizaya sokar, motive eder ve ilham verir.” Görüşünü ileri sürer. Oysa bunların çoğunluğunu orta kademe yöneticileri de yapabilir. Warren Bennis: “Yöneticiler, bir şeyleri doğru yapan insanlardır; liderler ise doğru şeyleri yapan insanlardır.” ifadesini kullanır. Bu ifade kulağa hoş gelir ama bir o kadar da boş özellik taşır. Dünyada yanlış işler yapan pek çok lider vardır. İzleyenleri vaad edilen topraklara değil, çöle götürmüşlerdir. Başarılı liderler bile çoğu zaman hata yapar. Churchill, Stalin, Mao Zedong çok fazla yanlış işler yapmışlardır. Liderlerin alametifarikası pek çok işi yanlış yapması fakat geri dönüp kabul görecek kadar da şanslı olmasıdır (Owen, 2018, s. 343). Liderlik için pozisyon önemli değildir her kademede liderlik yapabilirsiniz. Faaliyet ile başarı birbirine zıt kavramlardır. Liderler uygun stratejileri belirleyip harekete geçen kişilerdir. Liderlerin karizmatik ve ilham verici kişi olması gerekmez. Fakat kendilerine özgü bazı özellikleri olması beklenir. Hiçbir lider olağanüstü donanıma sahip değildir. Bazı alanlarda çok zayıf olabilir. Liderlerin etkili yönetici ekibine sahip olması, yetki devretmesi ve güvene dayalı ağlar oluşturması gerekir (Owen, 2018, ss. 344-345). Liderler, izleyenlere ilham verdiklerinde, insanlar daha iyi bir gelecek hayal etmeye, daha fazlasını öğrenmeye, daha fazlasını yapmaya ve üretmeye yönelirler. Bu durum kendi kendine liderlik algısını güçlendirir ve dağıtımcı liderliğin gelişmesine de katkı sağlamaya başlar. Astları ile ilgilenen, örgütün ve bireylerin refahına, huzuruna ve başarısına odaklaşan liderin başarısız olma olasılığı çok düşüktür.
Kaynakça
Owen, J. (2016). Global teams, FT Publishing.
Owen, J. (2018). Liderlik mitleri. (Çev. Hilal Dikmen). İstanbul: Bilgi.
Sinek, S. (2014). Liderler en son yer. (Çev. Talha Aydın). İstanbul: Othello