Kripto para, işlemleri güvenceye almak için kriptografi yani şifreleme kullanan, çalışma şekli nakde alternatif bir değişim aracı olarak tasarlanmış bir dijital varlık, bir sanal unsurdur. İşte, kripto para ile dijital para arasındaki farklar...
Fonksiyonlar açısından değerlendirildiğinde tedavüldeki fiziki paralar ile kripto paralar arasında birtakım benzerlikler ve farklılıklar bulunuyor. Kripto paralar, tedavüldeki fiziki paralar gibi yatırım ve tasarruf aracı statüsünde. Ekonomi politikası aracı olma özelliği ise kripto paralar için şu anda uzak bir hedef.
KRİPTO PARA NEDİR?
Kripto para, güvenlik açısından kriptoloji bilimini kullanan, dijital ve sanal bir para birimidir ve matematik temelli şifrelenmiştir.
Banka kartlarıyla yıllardır sanal ortamda yaptığımız her işlemde 'sanal paralar' kullanıldı. Bankaların kasalarından fiziksel olarak para çıkmadan, sanal olarak paraları harcandı ve bir nevi bu paralar da 'kripto paralar'dı. Çünkü sadece sistemlerde rakamsal değişiklikler meydana geliyordu. Yeni nesil kripto paralar da temelde bu mantıkla çalışıyor.
Dünyadaki diğer para birimlerine nazaran bu kadar çok ilgi görmesinin ve sevilmesinin en temel nedeni ise organik bir yapıda olması. Kripto paralar herhangi bir hükümet veya merkezi otorite tarafından yönetilemiyor. Bu da, bu para biriminin daha güvenli olmasını sağlıyor.
KRİPTO PARA NE ZAMAN ORTAYA ÇIKTI?
2009'da Satoshi Nakamoto tarafından oluşturulan Bitcoin, ilk merkeziyetsiz kripto paradır. O zamandan beri birçok farklı kripto para ortaya çıktı. Bitcoin dışındaki kripto para birimlerine genel olarak 'altcoin' denilir ki bu kısaltma 'alternatif' ve 'coin' yani 'madeni para'nın birleşimidir.
Uzmanlar, kripto paraların toplam piyasa değerinin önümüzdeki yıllarda 1-2 trilyon dolara kadar çıkabileceğini tahmin ediyor.
Kripto para dijital cüzdanlarda saklanır. Aslında saklanan şey, paranın kayıtlardaki sahibinin sadece kendisinin bileceği, akılda tutulmaya uygun olmayan şifrelerdir.
KRİPTO PARA NASIL ÜRETİLİR?
Kripto paraların üretimi tamamen kullanıcı temelli bir modele sahip. Her kripto para biriminin belirli bir üretim sınırı var. Örneğin, bitcoin'in ilk yayınlanan protokollerinde sadece 21 milyon bitcoin bulunabilir maddesi yer alıyor. Bu nedenle de her geçen gün bu paraya olan rağbet artıyor, çünkü bulunması giderek zorlaşıyor ve daha küçük parçalara bölünüyor.
Kripto para üretimi, madencilik (mining) şeklinde yapılıyor. Nasıl ki altın bulmak için kazılar yapılıyorsa, kripto para bulmak için de matematik problemleri, yazılımlar tarafından çözülmeye çalışılıyor. Herkesin çözebilme ve üretebilme hakkı olduğu için de en çok çalışan, daha çok üretiyor. Gerekli teknolojik sistemlere (temel olarak işlemci gücü ve internet bağlantısı) sahip olan herkes, kripto para üretebilir.
KRİPTO PARA GÜVENLİ Mİ?
Kripto para, özellikle merkezi bir otorite ile yönetilemediği için temelinde güvenli olarak kabul ediliyor. Karşı karşıya oldukları en büyük risk ise fiziksel bilgisayarlarda yer alan madenlerin yani kripto paraların, eğer sanal bir cüzdana aktarılmamışsa bu bilgisayarların çökmesi sonucu kaybolabilmesi.
Bir başka tehdit ise hack'lenme. Milyar dolarları aşan işlem hacmi dolayısıyla kripto paralar çok fazla saldırı alabiliyor. Kripto paraların güvenliğinin temeli ise 'blockchain' adı verilen bir teknolojiye dayanıyor.
Geleneksel finans sistemi içerisinde yer alan finans kurumları ve bankalar, kripto paraların garantisinin olmadığını, bir 'varlık balonu' gibi belirli bir süre sonra patlayacağını öngörüyor.
Kripto paralar üretilirken enerji israfına yol açması, kripto paraların adaletten saklama aracı olarak işlev görmesi, kripto para kurlarının günlük volatilitesinin (yükselişler ve düşüşler) yüksek olması eleştirilen konular arasında yer alıyor.
Merkezi bir otoriteye bağlı olmayan kripto paralar, devlet denetimi dışında sınır ötesi anonim havale olanağıyla terör, mafya, illegal kumar, internet zorbalarına yakalanmadan rehine diyeti teslim alabilmeleri, para kaçırma, aklama ve vergi kaçırma konusunda itham ediliyor.
KRİPTO PARA İLE DİJİTAL PARA ARASINDAKİ FARKLAR
* Dijital para, merkezi bir otorite tarafından çıkarılır ve kontrol edilir. Kripto paraların arkasında merkezi bir otorite bulunmuyor.
* Kripto para anonimdir. Dijital paralarla gerçekleştirilen işlemler, kullanıcıların gerçek kimlikleri ile açık bir şekilde yapılırken, kripto parayla yapılan işlemler herhangi bir merkezi otoriteyle paylaşılmayan bilgiler nedeniyle 'gizli' statüdedir.
* Dijital paralar, pek çok ülke tarafından yasal düzenlemelerle gerçekleşiyor. Pek çok ülke dijital para projesiyle kendi dijital paralarını üretme aşamasındadır. Kripto paralar ise oldukça sınırlı sayıda ülke tarafından düzenlemeye tabi tutuluyor.
* Kripto paraların fiyat dalgalanmaları dijital paralara kıyasla oldukça fazla.
TÜRKİYE'DE KRİPTO PARAYLA ALIŞVERİŞ YASAKLANDI
Merkez Bankası'nın kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılamaması için hazırladığı yönetmelik, Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Yeni yönetmelikle, kripto parayla alışveriş yapılması ve ödeme kuruluşlarının kripto para alım-satımı yapılan platformlara para transferinde aracı olarak kullanılması yasaklandı. Kripto varlıkların ödemelerde kullanılması telafisi olmayan mağduriyetlere neden olabileceği vurgulanıyor.
Tedavüldeki para gibi işlem görme özelliğine sahip olma noktasında önemli bir atılım içerisinde bulunan kripto varlıklara yönelik bu düzenleme, kripto varlıkların genel kabul görme, alışverişlerde yer kullanılma, tabana yayılma fonksiyonlarını olumsuz etkiledi. Çünkü, düzenleme öncesi pek çok firma, kripto varlıklar ile ödeme alma kararı vermişti. (Karar)