Konu: ölüm aylığı
İyi günler
Benim abim 13 yıllık öğretmenken bu yıl ocak ayında vefat etti. Kendisi bekardı. Babam bağkurdan emekli. Annemin herhangi bir aylığı yok. Abimin ölümünden sonra anneme ve babama eşit miktarda varis ödemesi yapıldı. Şimdi benim sorum şu: Annem rahmetli abimden dolayı ölüm aylığı alabiliyor mu, yoksa babam emekli aylığı aldığı için anneme aylık bağlanamıyor mu? Bu varis ödemesi aylık bağlanmadığı için mi yapıldı? Ve eger böyle bi hakkı varsa ne yapmamız gerekiyor? Zaten konuyla ilgili fazla bilgim yoktu, internette okuduklarım da iyice kafamı karıştırdı. En kısa sürede ilgilenirseniz çok memnun olurum. İyi çalışmalar
Soruyu, 2008 Ekim ayı başından önce memur olanlar ile 2008 yılı Ekim ayı başından sonra memur olanlar için ayrı ayrı açıklayacağız.
2008 yılı Ekim ayı başından önce memur olanlar 5434 sayılı Kanuna, sonra göreve başlayanlar ise 5510 sayılı Kanun hükümlerine tabidir.
1- 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununa göre değerlendirmemiz;
5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununun anne ve babaya aylık bağlanmasında uygulanan hükümlerin ilgili bölümleri şu şekildedir:
"MADDE 66 – Dul ve yetim aylıkları:
...
b) İştirakçilerden fiili hizmet müddetleri 10 yıl ve daha fazla olanlardan ölenlerin,
...
Ölüm tarihinde bu kanuna göre aylığa müstahak dul ve yetimlerine bağlanır."
"MADDE 72- Ölen iştirakçilerin, iştirakçi bulunmayan dul ve muhtaç anaları ile iştirakçi olmayan ve ölüm tarihinde muhtaç ve (65) yaşını doldurmuş bulunan babalarına Sandığa müracaat tarihini takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanır. Muhtaç babalardan çalışarak geçimini sağlayamayacak derecede malul olanlar için yaş kaydı aranmaz.
Muhtaç olması sebebiyle aylık bağlanan babanın ölümünde aylığı, muhtaç olması şartı ile Sandığa müracaat tarihini takip eden aybaşından itibaren öz anaya bağlanır.
Şu kadar ki, ölüm tarihinde; evli bulunmaları dolayısıyla aylık bağlanmamış ve sonradan dul kalmış veya boşanmış muhtaç analar ile (65) yaşını doldurmamış malul ve muhtaç bulunmayan babaların, (65) yaşını doldurmaları veya malul duruma girmeleri halinde, muhtaç bulunmaları şartı ile (65) yaşını doldurmuş olmakla beraber muhtaç olmadıklarından dolayı aylık bağlanmamış bulunanların sonradan muhtaç duruma girmeleri halinde, Sandığa müracaatlarını takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanır."
"MADDE 108 – (Değişik birinci fıkra: 21/4/2005 – 5335/3 md.) 4857 sayılı İş Kanununun 39 uncu maddesi uyarınca 16 yaşından büyük işçiler için tespit edilen asgarî ücretin net tutarından daha az aylık geliri olup, kendisini ve Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre bakmaya mecbur olduğu ailesi fertlerini geçindirmeye yetecek kadar malı da (para veya o mahiyetteki kıymetler dahil) olmayanlar bu Kanunun uygulanmasında muhtaç sayılırlar.
Muhtaçlık, dul ve yetimler tarafından tanzim ve imzaları ihtiyar heyetlerince tasdik edilecek beyan kağıtları üzerine daimi olarak oturdukları yerlerin bağlı bulundukları il veya ilçe idare heyetleri tarafından muhtaçlık sebepleri açıkça gösterilmek suretiyle verilecek mazbatalarla belirtilir.
Bu mazbatalara karşı ilgili veya Sandık tarafından Danıştayda dava açılabilir. Sandıkça itirazda bulunulması halinde netice alınıncıya kadar aylığın yarısı ve toptan ödeme, kesenek iadesi ve ikramiye gibi ödemelerin tamamı emanet olarak Sandıkta alıkonulur."
5434 sayılı Kanunun Madde hükümlerinin yorumlanması;
En az 10 yıl hizmeti olan bekar Devlet memuru vefat ettiğinde; anne için dul ve muhtaç olmak, baba için muhtaç ve 65 yaşından küçük ise aynı zamanda malul, 65 yaşından büyük ise yalnızca muhtaç olmak, koşulu aranmaktadır.
Muhtaçlıkta esas alınan işlem, daimi olarak oturdukları yerlerin bağlı bulundukları il veya ilçe idare heyetleri tarafından muhtaçlık sebepleri açıkça gösterilmesi gerekmektedir. Muhtaçlıkta baz alınan tutar da asgari ücretin net tutarı olmaktadır. Bugün esas alınan bu tutar, 693 TL. olmaktadır. 693 TL.den az bir aylık alan baba muhtaç sayılır ve vefat eden çocuğundan dolayı aylık alabilir.
Anne ise evli olduğu sürece vefat eden çocuğundan dolayı aylık alamaz.
Bu değerlendirmemize göre sorunuzun cevabını şu şekilde ifade edebiliriz.
Babanız Bağ-Kurdan aylık alıyor olması nedeniyle muhtaç sayılmadığını değerlendirmekteyiz. (Bağ-Kur aylığı 693 TL.nin üzerinde olduğunu tahmin etmekteyiz.)
Anneniz ise babanızla evli olduğundan, dul sayılmaz. Bunun için de anneniz aylık alamamıştır.
İkramiyenin ödemesi de, kanuni varis sıfatıyla yapıldığını tahmin etmekteyiz. (5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesi)
2- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre değerlendirmemiz.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun anne ve babaya aylık bağlanmasında uygulanan hükümler;
Ölüm sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları
"MADDE 32 - ...Ölüm aylığı;
a) En az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş,
...
durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanır...."
"Ölüm aylığının hak sahiplerine paylaştırılması
MADDE 34- Ölen sigortalının 33 üncü madde hükümlerine göre hesaplanacak aylığının;
a) (Değişik: 17/4/2008-5754/21 md.) Dul eşine % 50'si; aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise bu Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde % 75'i,
b) (Değişik: 17/4/2008-5754/21 md.) Bu Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan;
1) 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayanların veya,
2) Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılanların veya,
3) Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının,
her birine % 25'i,
c) (b) bendinde belirtilen çocuklardan sigortalının ölümü ile anasız ve babasız kalan veya sonradan bu duruma düşenlerle, ana ve babaları arasında evlilik bağı bulunmayan veya sigortalının ölümü tarihinde evlilik bağı bulunmakla beraber ana veya babaları sonradan evlenenler ile kendisinden başka aylık alan hak sahibi bulunmayanların her birine % 50'si,
d) (Değişik: 17/4/2008-5754/21 md.) Hak sahibi eş ve çocuklardan artan hisse bulunması halinde her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması şartıyla ana ve babaya toplam % 25'i oranında; ana ve babanın 65 yaşın üstünde olması halinde ise artan hisseye bakılmaksızın yukarıdaki şartlarla toplam % 25'i,
oranında aylık bağlanır.
Sigortalı tarafından evlât edinilmiş, tanınmış veya soy bağı düzeltilmiş veya babalığı hükme bağlanmış çocukları ile sigortalının ölümünden sonra doğan çocukları, bağlanacak aylıktan yukarıda belirtilen esaslara göre yararlanır.
Hak sahiplerine bağlanacak aylıkların toplamı sigortalıya ait aylığın tutarını geçemez. Bu sınırın aşılmaması için gerekirse hak sahiplerinin aylıklarından orantılı olarak indirimler yapılır."
Madde hükümlerinin yorumlanması;
2008 yılı Ekim ayı başından yürürlüğe girmiş olan 5510 sayılı Kanun, 2008 yılı Ekim ayı başından sonra İLK DEFA Devlet memurluğu görevine başlamış olanları ilgilendirmektedir. Anne ve babaya aylık bağlanması şartları ile 5510 sayılı Kanunun geçici maddeleri ile de 2008 yılı Ekim ayı başından önce devlet memuru olarak göreve başlamış olanlardan hizmet süreleri 5 ila 10 yıl arasında iken vefat ederlerse anne ve babaya şu şartlarda aylık bağlanmaktadır.
Vefat edenin hizmeti 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununda 10 yıl olması gerekirken, 5510 sayılı Kanunda bu süre 1800 gün (5 yıla) çekilmiştir.
Bekar iken vefat eden devlet memuru çocuğundan dolayı anne ve babaya aylık bağlanması şartları da 5510 sayılı Kanunda değişmiştir.
- Her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması gerekmektedir.
- Gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması gerekmektedir.
- Annenin evli olması aylık bağlanmasına engel teşkil etmemektedir. Baba ve Annenin gelirleri ortaklaşa olarak tespit edilmektedir. Buna göre asgari ücretin net tutarından geliri varmı yok mu buna bakılmaktadır.
SONUÇ DEĞERLENDİRMEMİZ; 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre işlem yapılarak anne ve babanıza aylık bağlanmadığını, yalnızca ikramiye ödemesi yapıldığını değerlendirmekteyiz. 5434 sayılı Kanuna göre anne ve babanızın aylık geliri ve evlilik durumuna göre aylık bağlanamayacağını, ancak kanuni varis olarak ikramiye tutarını alma yönünde yapılan işlemlerin doğru olduğunu söyleyebiliriz.