Koronavirüs teşhis ve tedavi yöntemlerinde sürekli yeni şeyler öğreniyoruz. Virüsü taşıyan hastayı tespit etmek için uygulanan testlerin güvenilirliği hala tartışmalı. Bazen PCR negatif biri hasta, bazen de pozitif biri sağlıklı çıkabiliyor. Koronavirüs testleri ikiye ayrılıyor; 'PCR' ve 'antikor'. Bu iki testi yüksek ateş, nefes darlığı, öksürük, ani tat ve koku alma kaybı gibi şikayetlerle hastaneye giden herkes yaptırabiliyor. PCR burun ve boğazdan alınan sürüntüyle, antikor testiyse kandan yapılıyor. Antikor testi hızlı sonuç vermesiyle de biliniyor, 10 dakika içinde kişinin negatif veya pozitif olduğunu öğrenebiliyorsunuz.

Hürriyet'ten Melis Yılmaz, testler hakkındaki detayları Dr. Cihat Olcay Dinçel'le görüştü.

Şu anda uygulanan kaç çeşit test var?

Piyasada aktif olarak yapılan iki test var. PCR testte virüsün kendisini, burun ve boğazdan aldığımız sürüntüde ararız. Antikor testlerdeyse vücudumuzun virüse karşı oluşturduğu cevap olan antikorları kanda ararız. Parmak ucundan alınan bir damla kandan bakılan, 10 dakikada sonuç veren bir yöntem var. Bir de damardan alınan kandan farklı bir yöntem kullanılarak bakılabiliyor.

Nedir bu PCR test?

Bu test, koronavirüsün RNA'sını tespit etmek üzere tasarlanmış. Sürüntü çubuklarıyla alınan örnekler, çok dikkatli bir şekilde taşınıp laboratuvarda test ediliyor. Testi yapan kişilerin, çok özel şartlarda, sıkı önlemler alması gerekiyor. Ortalama 24-48 saat içinde sonuçlanıyor.

Peki sıklıkla "Testim negatif çıktı ama hastaymışım" yakınması duyuyoruz. Neden böyle oluyor?

Testin doğru sonuç vermesi birçok faktöre bağlı. Yeterli miktarda numunenin doğru zamanda ve doğru yöntemle alınması, taşınma şartlarının da uygun olması halinde testler doğru sonuç verir.

İkinci uygulama olan antikor testini anlatabilir misiniz?

Serolojik test adı da verilen bu yöntemde, kanda virüse karşı bağışıklık sistemi tarafından üretilen antikorlar aranıyor. Virüs vücudumuza girdikten sonra bağışıklık sistemimiz tarafından o virüsle savaşmak üzere özel proteinler üretilir. Bu protein askerlere antikor deriz. Hızlı test iki tip antikoru ölçebiliyor, bunlar IgM ve IgG. Bu antikorlar, kişi iyileştikten sonra kanın özellikle plazma kısmında ortalama 3-5 ay boyunca barınabiliyor.

Antikor testinin de iki türü var yani.

Hızlı olan yöntemde iki damla kan alınıyor, test kitine kanla birlikte özel bir solüsyon damlatılıyor ve 10 dakika içinde sonuç ortaya çıkıyor. IgM antikoru virüse karşı bağışıklık sisteminin hızla verdiği cevaptır. Koronavirüs vücuda girdikten 5-7 gün sonra kanda belirmeye başlar, 21-24 gün civarı kaybolur. IgG antikoru ise daha geç verilen ancak uzun süre kaybolmayan bir cevaptır. Koronavirüs vücuda girdikten 14-16'ncı günlerde oluşmaya başlıyor, haftalarca pozitif kalabiliyor.

İşe dönmeye uygun musunuz?

Bu testin pozitifliği iyi haber anlamına mı geliyor?

Evet, hastalığın geçirilmiş, iyileşmiş ve aktif bağışıklık kazanılmış olduğunu gösteriyor. Ancak hastalığın erken fazlarında antikor testler negatif çıkacağı için yanıltıcı olabilir. Bu nedenle hastalığı değil, hastalığın atlatılıp kişinin işe dönmeye uygun olup olmadığını antikor testlerle anlayabiliriz.

Damardan kan alma yöntemiyle yapılan testi anlatır mısınız?

'Total antikor' olarak isimlendirilir bu test. Immunoassay yöntemiyle kanda bulunan antikorların rakamsal olarak toplamı ölçülür. Hızlı teste göre daha uzun sürede sonuç verir fakat verdiği sonuç rakamsal olarak ölçülebilir olduğundan antikor düzeyini takipte daha yararlı olabilir ve neredeyse kesindir.

Koronavirüs testlerini herkes istediği zaman yaptırabilir mi?

PCR test Sağlık Bakanlığı kontrolünde pandemi hastanelerinde herhangi bir COVID-19 semptomu (yüksek ateş, nefes darlığı, öksürük, ani tat ve koku alma kaybı vb.) taşıyan kişilere rutin olarak yapılıyor. Herhangi bir semptom taşımayan kişiler isterse özel laboratuvarlarda yaptırabiliyor. Antikor testler de çok yaygın; birçok sağlık kurumunda isteyen herkes yaptırabilir.

Güvenilirliği birçok etkene bağlı

Test sonuçları ne kadar güvenli?

PCR güvenilirliği birçok etkene bağlıdır. Testi yapan kişinin burundan ve boğazdan yeterli miktarda sürüntü almasından tutun, bu sürüntülerin laboratuvarda incelenmesine kadar tüm süreçler etkilidir. Kesin bir yüzde vermek mümkün değil, ülkeden ülkeye, şehirden şehire değişiklik gösterebilir. Fakat şu söylenebilir; optimal şartlarda her şey olması gerektiği gibi olursa pozitifliği en güvenilir test PCR testtir. Antikor testlerin güvenilirlikleri yapılan teste göre ve hastalığın seyrine göre değişiklik gösterebilir. Testler kanda antikor ararlar, fakat antikor virüs vücuda girdikten hemen sonra oluşmaz, ortalama 5-7 günden sonra oluşmaya başlar, ayrıca antikorlar oluştuktan sonra çok uzun süre vücutta kalmayabilir.

PCR negatif mi güvenilir, pozitif mi?

PCR pozitif sonuçları güvenilir, negatif sonuçları çok güvenilir değildir. Yani test pozitif geldiğinde güçlü bir şekilde pozitif olduğuna inanabiliriz ama negatif gelirse bu kesinlikle negatif olduğunuz anlamına gelmez.

Dizi setlerinde mobil testler yapılıyor. Bunun hakkında ne düşünüyorsunuz?

Kalabalık ve yakın temaslı çalışma ortamları nedeniyle buralarda düzenli test yapılması doğru bir yaklaşım. Fakat bakılan testler eğer antikor testlerse daha önce belirttiğim gibi kişinin o anda virüsü taşıyıp taşımadığını göstermez. Bugün virüsü taşıyan kişinin antikor testi en iyi ihtimalle 5-7 gün sonra pozitifleşir. Bu sürede temas ettiği kişilere bulaştırabilir. PCR testler kişi hasta olduğu anda pozitiflik verir. Bu nedenle buralarda PCR testi yapılması daha doğru olacaktır.

Sosyal medyada hızlı sonuç kitleri reklamlarını görüyoruz, nedir bunlar?

Hızlı test kitleri muhtemelen antikor testlerdir fakat bu testlerin FDA onayı almış, Sağlık Bakanlığı tarafından güvenilirliği onaylanmış markaların tescilli satıcılarından alınması doğru olacaktır. Piyasada birçok sahte test var.

Semptom göstermenize gerek yok

Eve veya işyerine kuryenin getirdiği kitlerle yapılan PCR testler de yeni bir yöntem. Bazı özel hastanelerin uyguladığı bu sistemde önce randevu oluşturuyorsunuz. Semptom göstermenize gerek yok, "COVID + olduğuma dair şüpheleniyorum" demeniz yeterli. Oluşturduğunuz randevudan sonra kullanma kılavuzunun da içinde olduğu test kitini getirip siz uygulamayı yapana kadar bekliyorlar. Uygulamada zorlanırsanız görüntülü aramayla hemşireye ulaşıp destek alabiliyorsunuz. Sürüntüyü aldıktan sonra kuryeye teslim ediyorsunuz ve 12 saat içinde testinizin sonucunu alıyorsunuz. Bu uygulamanın bir çeşidi de bulunduğunuz yere gelen hemşirenin sürüntü alması. İşleyiş aynı; tek fark, kendiniz değil, test kitini getiren hemşire tarafından testinizin yapılıyor olması. Test fiyatları 350-700 lira arası değişiyor, özel veya devlet sigortası karşılamıyor.