Yazımızda, sendikalara üye olma hakkı ve üye olma kısıtlamalarına dair Anayasada yer alan düzenlemelere ve hangi kamu görevlilerinin sendikalara üye olamayacağı hususlarına değinmeye çalışacağız.

Anayasanın 51 inci maddesinin birinci fıkrasında, "Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz." denilmek suretiyle işçi ve memur ayrımı yapılmaksızın tüm çalışanların sendika kurma ve sendikaya üye olma hakkı anayasal güvenceye bağlanmıştır. Anayasanın aynı maddesinde sendika kurma hakkının; milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerine dayanılarak kanunla sınırlanabileceği öngörülmüştür.

Anayasanın 51 inci maddesinin beşinci fıkrasında, "İşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenir." hükmüne yer verilerek işçiler dışındaki kamu görevlileri yönünden sendikaya üye olma hakkının kapsamının daraltılması, sınırlandırılması ya da hakkın kullanımının yasaklanması mümkün kılınmıştır. Anayasanın 13 üncü maddesi uyarınca, sendikalara üye olma hakkının sınırlandırılması, demokratik toplum düzeninin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamayacaktır.

Yerine getirdikleri görevler bakımından bazı kamu görevlilerinin sendikalara üye olmaları; çalışma düzeni, kamu düzeni, kamu hizmetlerine hakim olması gereken disiplin ve hiyerarşik düzenin korunması, tarafsızlık, idareyi temsil, üstün kamusal yararın sağlanması ve diğer hizmet gerekleri göz önüne alınarak yasaklanmıştır.

4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu 15 inci maddesinde sendika üyesi olamayacak kamu görevlileri şu şekilde sayılmıştır.

1- Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği ile Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinde çalışan kamu görevlileri

2- Yüksek yargı organlarının başkan ve üyeleri, hakimler, savcılar ve bu meslekten sayılanlar

3- Kamu kurum ve kuruluşlarının müsteşarları, başkanları, genel müdürleri, daire başkanları ve bunların yardımcıları, yönetim kurulu üyeleri, merkez teşkilatlarının denetim birimleri yöneticileri ve kurul başkanları, hukuk müşavirleri, bölge, il ve ilçe teşkilatlarının en üst amirleri ile bunlara eşit veya daha üst düzeyde olan kamu görevlileri, belediye başkanları ve yardımcıları

4- Yükseköğretim Kurulu Başkan ve üyeleri ile Yükseköğretim Denetleme Kurulu Başkan ve üyeleri, üniversite ve yüksek teknoloji enstitüsü rektörleri, fakülte dekanları, enstitü ve yüksekokulların müdürleri ile bunların yardımcıları

5- Mülki idare amirleri

6- Silahlı Kuvvetler mensupları

7- Milli İstihbarat Teşkilatı mensupları

8- Kamu kurum ve kuruluşlarının merkezi denetim elemanları

9-Emniyet hizmetleri sınıfına dahil memurlar (çarşı ve mahalle bekçisi, polis, komiser muavini, komiser, başkomiser, emniyet müfettişi, polis müfettişi, emniyet amiri, emniyet müdürü ve emniyet müdürü sıfatını kazanmış emniyet mensubu memurları)

10- Ceza infaz kurumlarında çalışan kamu görevlileri

4688 sayılı Kanunun 15 inci maddesinde yer alan "Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı İdari Teşkilatı" ibaresi Anayasa Mahkemesi'nin 30/9/2015 tarihli ve E.2015/62, K.2015/84 sayılı kararı ile, "...ve emniyet teşkilatında çalışan diğer hizmet sınıflarına dahil personel..." ibaresi Anayasa Mahkemesi'nin 29/1/2014 tarihli ve E.2013/130, K.2014/18 sayılı kararı ile, "g) Milli Savunma Bakanlığı ile Türk Silahlı Kuvvetleri kadrolarında (Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı dahil) çalışan sivil memurlar ve kamu görevlileri" bendi ise Anayasa Mahkemesi'nin 10/4/2013 tarihli ve E.2013/21, K. 2013/57 sayılı kararı ile iptal edilmiştir.

Diğer kamu görevlilerinde olduğu gibi sendikalara üye olamayacak kamu görevlilerinin de; ekonomik, sosyal hak ve menfaatlerini koruma ve geliştirme hakkı ve ağır çalışma şartları, ücretler ve diğer özlük hakları gibi mesleklerine ilişkin önemli sorunları bulunmaktadır ve bu kamu görevlilerinin de mesleki sorunlarını ve bunlara ilişkin taleplerini örgütlü bir şekilde ifade edebilmesi gerekir. Bu nedenle, yukarıda sayılan kamu görevlileri açısından sendikalara üye olmanın tamamen yasaklanmaması gerektiğini, yürütülen hizmetin niteliği gereği personelin unvanı, rütbeler ve çalışılan birimlerin özellikleri gibi hususlar göz önünde bulundurularak 4688 sayılı Kanunun 15 inci maddesinin tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini düşünüyoruz.